Zgodnie z aktualnym brzmieniem zakwestionowanego przez TK przepisu, poprzedni właściciel lub jego spadkobierca mogą żądać zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub jej części, jeżeli, stosownie do przepisu art. 137 ugn, stała się ona zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu.

W praktyce powyższy przepis stanowi nierzadko spore utrudnienie dla byłych właścicieli wywłaszczonych nieruchomości (ich spadkobierców). Zgodnie z dotychczas obowiązującą wykładnią, organy administracyjne oraz judykatura twierdziły, iż przepis ten nakłada na wnioskodawcę obowiązek uzyskania zgody na zwrot nieruchomości od pozostałych uprawnionych (byłych współwłaścicieli bądź ich spadkobierców), choć często nie ma on wiedzy co do ich tożsamości, miejsca zamieszkania bądź napotyka na opór z ich strony.

Według TK, taka regulacja stanowi nadmierne ograniczenie praw byłych współwłaścicieli (ich spadkobierców), niesprawiedliwie różnicując ponadto prawa osób uprawnionych do żądania zwrotu nieruchomości w porównaniu z uprawnionymi będącymi wyłącznymi właścicielami (jedynymi spadkobiercami). W konsekwencji, brak woli współdziałania wszystkich uprawnionych w ramach postępowania o zwrot nieruchomości prowadzić musiał w aktualnym stanie prawnym do fiaska wnioskodawcy i otwierał podmiotom publicznym możliwość dalszego, nieograniczonego w czasie dysponowania nieruchomościami, pomimo iż są one zbędne lub nieprzydatne dla realizacji celu określonego decyzją o wywłaszczeniu.

Tymczasem TK wskazał, iż „restytucja współwłasności, której pozbawiono w sposób sprzeczny z prawem powinna – co do zasady – polegać na równoczesnym zwrocie w jednym postępowaniu wszystkich udziałów w wywłaszczonej nieruchomości. Jeżeli jednak w danym stanie faktycznym jest to niemożliwe albo nadmiernie utrudnione, ustawa powinna umożliwiać realizację indywidualnych roszczeń poszczególnych osób uprawnionych. Tylko w ten sposób można bowiem zapewnić, że wywłaszczenie będzie odbywało się – jak wymaga tego Konstytucja – jedynie w ostateczności, gdy jest to konieczne dla realizacji celu publicznego”.

W opinii TK, niezbędna będzie interwencja ustawodawcza w przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami. Po pierwsze, wskazanym krokiem po stronie ustawodawcy krajowego powinno być przyznanie samodzielnej legitymacji procesowej każdemu z uprawnionych w postępowaniu o zwrot nieruchomości, która pozwalałaby mu na dochodzenie swoich praw niezależnie od stanowiska pozostałych uprawnionych. Po wtóre natomiast, w celu zagwarantowania praw tych podmiotów, które nie wystąpiły z wnioskiem, a takie uprawnienie im przysługuje – TK wskazał, iż koniecznym jest przypisanie organowi administracji odpowiedzialności za poinformowanie tych osób o możliwości przyłączenia się do postępowania zwrotowego i uzyskanie od nich stosownego stanowiska w sprawie.

Wyrok wejdzie w życie z dniem publikacji w Dzienniku Ustaw RP, którą zaplanowano na 24.07.2015 r.