Zgodnie z art. 3851 KC ww. postanowienia umowy, czyli postanowienia nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Wyłączenia tego nie stosuje się do postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Kodeks cywilny w art. 3853 zawiera katalog przykładowych klauzul, które ze względu na nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków i ryzyka między stronami, uważane są za niedozwolone. Dodatkowo Prezes Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów prowadzi rejestr postanowień wzorców umowy, które na mocy wyroku sądu, zostały uznane za niedozwolone. Rejestr ten dostępny jest na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów: http://uokik.gov.pl/rejestr/

Jeśli konsument stwierdzi, że umowa, którą podpisał zawiera niedozwolone postanowienia powinien poinformować o tym przedsiębiorcę, powołując się na art. 3851 KC, zgodnie z którym takie klauzule nie wiążą go z mocy prawa.

Ustawodawca uznał, że kwestia niedozwolonych postanowień umownych jest na tyle ważna, iż należy odrębnie uregulować tryb postępowania w tych sprawach (art. 47936 - 47945 KPC).

Właściwym w tych sprawach jest Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Strona wnosząca o uznanie  postanowień umownych za niedozwolone, na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 3 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nie ma obowiązku uiszczania kosztów sądowych.

Legitymacja do wytoczenia powództwa przysługuje:

• każdemu, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem.
• organizacji pozarządowej, do której zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów,
• powiatowemu (miejskiemu) rzecznikowi konsumentów oraz
• Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
• zagranicznej organizacji wpisanej na listę organizacji uprawnionych w państwach Unii Europejskiej do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, jeżeli cel jej działania uzasadnia wystąpienie przez nią z takim żądaniem dotyczącym wzorców umów stosowanych w Polsce, zagrażających interesom konsumentów w państwie członkowskim, w którym organizacja ta ma swoją siedzibę.

W ostatnim czasie powstałą wątpliwość co do tego czy stowarzyszenia zwykłe mieszczą się w powyższym katalogu.
 
Zdolność sądowa tych stowarzyszeń wywodzona była z art. 64 §2 KPC, który stanowił że zdolność sądową mają także organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej. Jednak przepis ten został uchylony 3 maja 2012r. (Ustawa o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 16.09.2011r., Dz. U. nr 233, poz. 1381).

Sądy prezentują stanowisko, że aktualnie brak jest podstawy prawnej, dla wystąpienia przez stowarzyszenia zwykłe, jako nieposiadające osobowości prawnej w procesie jako strona. W szczególność stowarzyszenia te nie mogą powoływać się na regulacje przyznającą uprawnienie do wytaczania powództw w sprawach klauzul niedozwolonych organizacjom pozarządowym do których zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów. Uprawnienie to dotyczy bowiem organizacji posiadających zdolność sądową. W odniesieniu do innych jednostek, jeśli ustawodawca przyznaje im zdolność sądową, wyraźnie wskazuje to w przepisach szczególnych.

Sądy swoje stanowisko odnośnie braku zdolności sądowej stowarzyszeń zwykłych tłumaczą faktem, że organizacje tego typu nie dają rękojmi należytego wykonywania praw osób w interesie których występują. Stowarzyszenia zwykłe są w istocie grupą osób, przy czym to te osoby a nie stowarzyszenie mogą zaciągać zobowiązania majątkowe i w konsekwencji ewentualne koszty procesu będą obciążały także te osoby a nie stowarzyszenie.

Konieczność dokładniejszego uregulowania tej kwestii została również zauważona przez Ministerstwo Sprawiedliwości. W przygotowanym projekcie wskazano, że kontrolę klauzul w umowach i regulaminach oraz zgłaszanych przypadkach ich stosowania mogłyby sprawować Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Urząd Komunikacji Elektronicznej, Urząd Regulacji Energetyki, Urząd Lotnictwa Cywilnego, Urząd Transportu Kolejowego, Rzecznik Ubezpieczonych, powiatowi i miejscy rzecznicy konsumentów, stowarzyszenia wpisane do KRS oraz stowarzyszenia konsumenckie wpisane do specjalnego, ogólnodostępnego rejestru utworzonego przez UOKiK.

Projekt wprowadza dodatkowe wymagania dla stowarzyszeń konsumenckich, które chciałyby zostać wpisane na listę prowadzoną przez UOKiK m.in. liczba członków, co najmniej tysiąc oraz prowadzenie działalności przez okres dwóch lat. Co roku dokonywana byłaby weryfikacja listy członków oraz sprawozdania tych organizacji z realizacji działań związanych z ochroną konsumentów.